Šta moramo znati o groznici Zapadnog Nila?

Virus Zapadnog Nila prenose komarci, a bolest koju izaziva pogađa veliki broj životinjskih vrsta, ali i sve više ljudi. Stručnjaci prognoziraju da će tendencija širenja ovog virusa u budućnosti biti još veća zbog klimatskih promena i interkontinentalnog saobraćaja. Vakcina protiv virusa još ne postoji 

 

U poslednje vreme i u stručnoj literaturi i na društvenim mrežama dosta se piše o oboljenju ljudi pod nazivom groznica Zapadnog Nila. A primećuje se i određeni stepen konfuzije oko činjenica ko oboleva, kako se bolest prenosi i ko je prenosi, na koje se sve načine čovek može zaraziti, ali i kako možemo da se zaštitimo i ne razbolimo.

Groznica Zapadnog Nila (engl. West Nile Disease) jeste sezonsko, zarazno, virusno oboljenje velikog broja životinja i čoveka. Uzročnik bolesti je jedan od više od 70 virusa iz familije Flaviviridae (rod Flavivirus), u koju spadaju i denga i zika virus, te virus žute groznice. Virus Zapadnog Nila dobio je naziv po mestu gde je izolovan i identifikovan, a to je sliv Zapadnog Nila u oblasti Ugande. Iz tog područja virus se ubrzo proširio i na ostale delove sveta, a danas je rasprostranjen i u oblastima sa umerenom kontinentalnom klimom koja vlada u većem delu Evrope.

U Evropi je prisutan od šezdesetih godina prošlog veka, ali veću pažnju počeo je da privlači u poslednje dve decenije zbog sve većeg broja obolelih ljudi. Prognoze stručnjaka su da će tendencija širenja ovog virusa u budućnosti biti još veća zbog klimatskih promena, razvijenog interkontinentalnog turizma i intenziviranja međunarodnog saobraćaja, što omogućava širenje uzročnika i vektora (komaraca) na nova geografska područja.

Kako dolazi do širenja virusa širom sveta, tako raste i zainteresovanost za istraživanja antigenih i genetskih varijacija virusa kako bi se razumela povezanost između virusa koji su slični virusu Zapadnog Nila na različitim geografskim područjima.

Virus Zapadnog Nila izolovan je kod 48 vrsta komaraca, 250 vrsta ptica, više od 30 sisara (konji, psi, mačke, veverice, zečevi…), uključujući i čoveka, kao i iz reptila i vodozemaca, poput krokodila, aligatora, zmija, guštera i žaba.

Od groznice Zapadnog Nila, kao što je navedeno, može da oboli veliki broj vrsta životinja. Kod konja bolest uglavnom prolazi asimptomatski, dok se kod 10 odsto inficiranih konja mogu javiti neurološki simptomi. Psi i mačke se veoma retko zaražavaju i ne pokazuju kliničke simptome bolesti.

Sisari se smatraju slučajnim, odnosno „slepim“ domaćinima za virus, budući da se kod njih najčešće ne razvija dovoljna količina virusa u krvi potrebna da zarazi komarce koji se na njima hrane i tako nastavljaju transmisioni ciklus. Kako je ovo virus kojim se zaražava i čovek, odnosno virus ima zoonozni potencijal, postoji veliko interesovanje za izučavanje groznice Zapadnog Nila.

Ptice su jedini pravi prirodni domaćin i ujedno primarni rezervoari virusa Zapadnog Nila. U krvi većine ptica virus se razmnoži u dovoljnoj količini za zaražavanje komaraca koji se hrane njihovom krvlju i tako se nastavlja ciklus prenošenja virusa na druge životinje i čoveka. Potrebno je naglasiti da jednom inficirani komarac doživotno prenosi uzročnika.

Dakle, komarci predstavljaju vektore, odnosno prenosioce za virus Zapadnog Nila. Uprkos velikom broju komaraca iz kojih je izolovan ovaj virus, to su primarno komarci iz roda Culex (domaći ili tigrasti komarci) i oni su glavni prenosioci virusa groznice Zapadnog Nila na teritoriji evropskog kontinenta. 

Virusom Zapadnog Nila može se zaraziti veliki broj različitih vrsta ptica. U Evropi se virus izoluje najčešće kod grabljivica, korvida (vrane, svrake, čavke) i vrabaca. Dakle, ptice su najčešće samo nosioci virusa, odnosno virus se razmnožava u njima, dok one same veoma retko obole od ove bolesti.

Ukoliko ptica oboli, najčešće dolazi do promena u centralnom nervnom sistemu. Ispoljavaju se depresija, letargija, tremor i prolazno slepilo. Jedan procenat ptica se oporavi, a jedan ugine. Kod nekih vrsta ptica virus može da opstane u organizmu i do tri meseca.

Ljudi se zaražavaju tako što ih ubode zaraženi komarac (komarac se zarazi kada se hrani krvlju zaražene ptice). Izuzetno retko ljudi se mogu zaraziti i putem transfuzije krvi, transplantacijom organa, intrauterino ili dojenjem. Ne postoji mogućnost direktnog prenosa virusa sa obolele životinje na čoveka ili sa obolelog čoveka na drugog čoveka, odnosno virus se ne može preneti direktnim kontaktom sa obolelim ili inficiranim ljudima ili životinjama. To je veoma važno naglasiti jer se u praksi često susrećemo sa uplašenim ljudima koji su došli u kontakt sa bolesnim pticama, a nakon toga dobili informaciju da od bolesne ili povređene ptice kojoj su ukazali pomoć ili je usvojili mogu dobiti oboljenje pod nazivom groznica Zapadnog Nila. To je potpuno netačno. Virus će vam preneti samo zaraženi komarac svojim ubodom.

Groznica Zapadnog Nila otkrivena je kod ljudi u Srbiji prvi put 2012. godine i od tada se svake godine detektuju pacijenti oboleli od ove bolesti, a bude i smrtnih ishoda.

Kod najvećeg broja ljudi (70–80%) zaraženih virusom groznice Zapadnog Nila bolest prolazi asimptomatski, odnosno bez ispoljavanja kliničkih simptoma. Kod oko 20 odsto inficiranih ljudi razvija se kratkotrajna groznica, glavobolja, mučnina, povraćanje i veoma retko otok limfnih čvorova, osip na koži grudi, leđa i stomaka. Ti simptomi spontano nestaju za nekoliko dana. Nažalost, kod manje od jednog procenta obolelih javljaju se veoma ozbiljne komplikacije koje se neretko završavaju i smrću. Jedna osoba od 150 obolelih ispoljiće neuroinvazivnu formu bolesti, odnosno razviće se zapaljenje mozga i/ili kičmene moždine jer virus groznice Zapadnog Nila ima veoma visok afinitet ka nervnom tkivu. Tada u kliničkoj slici dominiraju izrazita groznica, glavobolja, tremor, dezorijentisanost, ukočenost vrata, grčenje mišića i paraliza.

Naravno, ovakva stanja zahtevaju hitnu hospitalizaciju. Uprkos hospitalizaciji nisu retki ni smrtni ishodi pri pojavi neuroinvazivne forme bolesti.

Starije osobe, hronični bolesnici, veoma mala deca i osobe sa kompromitovanim imunskim sistemom podložniji su neuroinvazivnoj formi bolesti i češćim smrtnim ishodima. Nakon preležane bolesti često dolazi do razvoja dugotrajnih posledica poput umora, gubitka, pamćenja, otežanog hodanja, mišićne slabosti i depresije. Takvo stanje, nažalost, može trajati i duže od godinu dana ili ostaviti trajne posledice. Kod osoba starijih od 70 godina procenat smrtnosti u neuroinvazivnom obliku iznosi od 15 do 29 odsto. S obzirom na činjenicu da se radi o virusnoj bolesti, ne postoji specifičan tretman, već se primenjuje suportivna, simptomatska terapija.

Simptomi bolesti mogu se ispoljiti od tri do 14 dana nakon uboda komarca.

Iz svega navedenog nameće se zaključak da se radi o veoma ozbiljnoj bolesti, te da se moraju preduzimati sve mere kako bi se širenje ove bolesti sprečilo, a posledice po čovečanstvo ublažile.

Kada se govori o preventivi virusnih bolesti, najčešće se poseže za vakcinom kao preventivnom merom. Vakcinacija protiv groznice Zapadnog Nila sprovodi se sa uspehom samo kod konja, jer je jedina vakcina koja je registrovana (puna registracija završena je u Evropi 2005) namenjena vakcinaciji konja. Ta vakcina, nažalost, nije registrovana u Srbiji iako se nameće potreba za njenom primenom. U nekim zoološkim vrtovima i avijarima se za imunizaciju ptica koristi vakcina za konje protiv groznice Zapadnog Nila, ali je sve to još uvek u domenu eksperimentalne primene.

Jedna od osnovnih preporučenih mera za smanjenje rizika od infekcije ljudi u urbanim i suburbanim područjima jeste sistemska, redovna i sveobuhvatna kontrola i uništavanje populacije komaraca. Od ogromnog značaja je kontrola mesta gde komarci polažu jaja, a to su pre svega stajaće ili sporotekuće vodene površine (bare, kanali i slično).

Kako se ujedi komaraca ne mogu u potpunosti izbeći, savetuje se izbegavanje boravka na mestima sa velikim brojem insekata poput gustih šuma i močvara. Preporučuje se upotreba repelenata (sredstava za zaštitu od ujeda komaraca), nošenje dugih rukava i nogavica prilikom boravka u prirodi i izbegavanje doba dana kada je aktivnost komaraca najveća, a to su zora i sumrak. Takođe se savetuje postavljanje mrežica na prozore i primena drugih metoda kojima će se smanjiti brojnost komaraca. Potrebno je prazniti vodu iz posuda za cveće na terasama i u baštama, isušivati vodene površine u dvorištima, menjati ustajalu vodu u činijama za kućne ljubimce ili pojilicama za stoku.

Neophodno je da se na nivou države sprovedu programi praćenja i nadzora pojave groznice Zapadnog Nila. Tim programom potrebno je pratiti prisustvo virusa kod ptica, komaraca, sentinel životinja i ljudi. Takav sveobuhvatni pristup može se postići samo multidisciplinarnim radom i organizacijom stručnjaka iz različitih oblasti. Potrebna je tesna saradnja doktora veterinarske medicine sa lekarima, DDD službama, ekološkim organizacijama i građanstvom u širem smislu.

Takođe se ne mogu zaobići ni različiti edukativni sadržaji koji bi bili namenjeni stručnjacima i široj populaciji.

Kao zaključak se nameće činjenica da je potreban oprez, ali ne strah i panika, potrebno je slediti savete stručnjaka i biti pravilno informisan i upoznat sa činjenicama jer neznanje rađa strah, a strah paniku.